رنگ در دوران مادها
از دوران مادها آثار زیادی برجای نمانده‌است. استحکامات و شهر هگمتانه یکی از بقایای مهم این دوره است. از شگفتی‌های این مجموعه که تاریخ نویسان به آن اشاره کرده‌اند، هفت باروی آن است که هر کدام به رنگی آراسته بودند. به قول هرودت؛ «اولی سفید، دومی سیاه، سومی ارغوانی، چهارمی آبی و پنجمین نارنجی است و تمام اینها را با الوان رنگین کرده بودند و دوتای آخری یکی از نقره و دیگری از طلا مستور شده بود.» به گمان بسیار، باروهای هفتگانه و هفت رنگ هگمتانه به شیوه‌ای نمادین و مرموز، نشانه‌ای از آسمان و هفت اختر گردان بوده‌است .
هنگامی که از رنگ در معماری یاد می شود بی اختیار فضاهای رنگارنگ معماری ایرانی به ذهن می آید و انسان در درون عالم شگفت انگیزی از الوان گوناگون غوطه ور می شود . این تصور بی شک به لحاظ استفاده وسیع از رنگ درمعماری سنتی ایرانی است.
رنگ ونورعناصری هستند که ازدیرباز نقش مهمی درمعماری سنتی ایران ایفا کرده اند کاربرد سایه و رنگ با یکدیگر ازجمله اثاری است که حسی عرفانی به فضا به ویژه فضاهای مذهبی مانند مساجد میدهد بادرنظر گرفتن نور بهعنوان مولفه اصلی فضا این ترکیب جامع و کلی همراه با فضاهای مجاور شکل خاصی ازسازمان یافتگی متمرکز شده را پدید می آورد که درآن سلسله مراتب الگوی کلی ای به معنا می بخشد درنظم ساختاری نور به عنوان هندسه موجود عرضه میشود و منافذ و روزنه ها را تحت اختیارخوددرمی آورد ونظم قاعده مندی را به فضا تحمیل می کند درحالیکه لایه های پیچیده تری ازادراک را پدید می آورد. درمعماری ایرانی مطالعه رنگ بنا برحجم و ساختارهمواره به عنوان بخش اصلی مراحل مختلف ساختمان و فهم آن درنظر گرفته شده است.
حضور رنگ را در معماری سنتی ایرانی می توان در اغلب بناهای قدیمی شهرها، در بناهای مذهبی و غیر مذهبی ، مسکونی و عمومی برروی گنبدهای تیزه دار مرتفع ، بر گلدسته های برافراشته ، سردرهای دعوت کننده ، حیاط های پوشیده و محجوب ، در درون گنبدخانه ها ، شبستان ها ، تالارها و تقریبا در همه جا ملاحظه کرد.
رنگ در معماری ایرانی اغلب با نقش همراه است و در قالب های گوناگون شکل های هندسی و گیاهی با کتیبه های خطی می نشیند.
رنگ در معماری اسلامی اگرچه در مراحل نهایی فعالیت های ساختمانی به کالبد بنا افزوده می شود ، لكن در حاصل کار ، یعنی کیفیت آن فضایی که در نهایت پدید می آید و نقش بسیار مهم و تعیین کننده ای دارد.
برای درک بهتر مطلب کافی است در ذهن خود قشر رنگین یک بنا ، في المثل پوسته کاشی کاری شده فضای داخلی نمازخانه مسجد شیخ لطف الله اصفهان را برای چند لحظه از بدنه آن حذف کنیم . آنچه پس از چنین تصرفی باقی می ماند کالبد آجری ساده ای است که صورت های مشابه آن در تاریخ معماری ما اندک نیست.
اهمیت و جایگاه رنگ در معماری ایرانی
اهمیت و جایگاه رنگ در معماری ایرانی مورد توجه و اهمیت بالایی قرار گرفته است . یکی از اصیل‌ترین رنگ‌های سطوح مختلف در هنر ایرانی، رنگ فیروزه ای به شمار می آید ، آبی لاجوردی نیز مرکز اصلی می باشد و دانشمندان آن را بیانگر بی کرانگی آسمان آرام و تفکر برانگیز در سحرگاهان می دانستند .
بیرون مسجد ، بر سقف های گنبدی ،کاشی کاری ها بیشتر با آجرهایی به رنگ آبی پیوند خورده می شود ، اما در سقف های درونی ، نقوش کاشی با سفیدی نقوش گچ بری می شود . که تضاد چشم گیری را با فضای پر نقش و رنگ بیرون برقرار خواهد کرد و باعث میشود فضای داخلی یا معماری داخلی در فضای مسجد بسیار آرامش بخشو حس پاکی را برای افراد به ارمغان بیاورد .
این حس قداست و پاکی ، از رنگ سفید فضا و از بی رنگی و بی نقشی سطوح داخلی سرچشمه خواهد گرفت . زیرا رنگ سفید وقتی با نوعی خلوت، تفکر و سکوت همراه می شود الهام بخش بزرگی، پاکی ، اندیشه و بالندگی در فضا ها می شود . در نظر داشته باشید که بیشترین قسمت سطوح کاشی کاری‌ها با رنگ‌های سردی مثل زنگاری ها، فیروزه ای‌ها و لاجوردی‌ها پوشانده شده است .
رنگ از افزایش و کاهش نور ها در فضاهای مختلف به دست می آید و نشان دهندۀ افزونی است که ارتباطی ذاتی با یگانگی خواهد داشت . ازدیدگاه طراحان و از دید فرهنگی که در ایران باستان وجود داشته است ، رنگ سفید را نماد وجود مطلق و رنگ سیاه را نماد اصلی تعالی و فرا وجودی می باشد و رنگی است که استواری و ابهت را در بطن خواهد داشت .
رنگ‌های آبی، فیروزه ای و طلایی ، در نقش و نگارگری ایرانی، جلوه هایی از معانی باطنی جاری در نهان رنگ ها می باشند .رنگ ها در قرآن نیز مورد تامل و تعمق قرار گرفته است . آیه ای که در آن رنگ زرد زرین ، عاملی برای شادی و فراخ خاطر افراد شناخته شده است . این آیه و همچنین احادیث و روایاتی که بر معانی رنگ‌ها دلالت می خواهند کرد، رنگ ها را عاملی مهم در جهت استفاده معنوی در جلوه‌های نگارگری معماری در نظر گرفته شده شده است .