در این مقاله از آرتیها شما را با بخش هایی از کاخ نیاوران آشنا می کنیم. کاخ نیاوران یا کاخ موزه نیاوران، در گوشه شمال شرقی باغ نیاوران قرار دارد. این کاخ در مجموعه باغ نیاوران در میدان نیاوران شهر تهران واقع شده و مساحت آن حدود ۱۱ هکتار است. کاخ نیاوران اقامتگاه تابستانی محمدرضا پهلوی بود. این کاخ یکی از مکان‌های شاخص گردشگری در شهر تهران است.
این باغ در کنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می‌شد و در نیاوران قرار داشت، به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود ساخته شد. باغ ییلاقی فتحعلی‌شاه قاجار که در این نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعد به «نیاوران» مشهور شد. محمدشاه نیز در همین باغ بنای کوچکی بنا کرد و به دنبال او ناصرالدین‌شاه قاجار «کاخ صاحبقرانیه» را در این باغ ساخت. آخرین بنایی که در دوران قاجار در این باغ ساخته شد، عمارت کوشک احمدشاهی است.
چگونگی آغاز ساخت این کاخ :
عملیات احداث این کاخ به دستور محمدرضا پهلوی در سال ۱۳۳۷ آغاز گردید و در سال ۱۳۴۶ به اتمام رسید. در زمان فتحعلی شاه قاجار کاخ کوچکتری در محل فعلی کاخ نیاوران قرار داشت که تخریب و کاخ نیاوران به جای آن ساخته شد. این بنا با مساحتی در حدود ۹۰۰۰ مترمربع در دو طبقه و یک نیم طبقه احداث و در ابتدا به عنوان محلی برای پذیرایی میهمانان خارجی در نظر گرفته شد، اما پس از پایان ساخت به محل سکونت محمدرضا پهلوی و خانواده‌اش اختصاص یافت.
کاخ نیاوران را محسن فروغی طراحی کرد. همچنین گچ‌بری توسط استاد عبداللهی، آینه‌کاری توسط استاد علی‌اصغر و کاشی‌کاری نمای خارجی توسط استاد ابراهیم کاظم‌پور و سنگ کاری های نفیس کاخ توسط شرکت سنگبری میکا به مدیریت حسن کارگر انجام شده‌است.
در سال ۱۳۵۷ این کاخ به دست مردم انقلابی ایران رسید و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال ۱۳۶۵ کاخ موزه نیاوران برای اولین بار گشایش یافت. در سال ۱۳۶۸ مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی در محل مدرسه اختصاصی راه‌اندازی شد و یکسال بعد فضاهای جانبی آن به خوابگاه پسران اختصاص یافت. در سال‌های بعد موزه جهان‌نما (۱۳۷۶)، کاخ صاحبقرانیه (۱۳۷۷) و کوشک احمدشاهی (۱۳۷۹) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.
موزه :
این بنا امروزه به‌عنوان موزه در معرض دید عموم قرار دارد. کاخ نیاوران یکی از سه مجموعه کاخ تاریخی معروف در شهر تهران است. بخش‌های مختلف کاخ نیاوران امروزه به موزه‌هایی مملو از آثار تاریخی ارزشمند، تبدیل شده‌اند. اگر به بررسی تاریخ و فرهنگ معاصر ایران علاقه دارید، حتما به دیدن مجموعه تاریخی-فرهنگی نیاوران و به‌خصوص کاخ اختصاصی نیاوران بروید.
باغ نیاوران در اطراف کاخ اختصاصی نیاوران و دیگر کاخ‌ها و ساختمان‌های این مجموعه، طبیعتی بسیار چشم‌نواز دارد. درختان قطور باغ نیاوران، سر به فلک کشیده‌اند و هوای باغ را نسبت به محله‌های اطراف به‌طرز محسوسی بهتر کرده‌اند. کاخ نیاوران تهران در تاریخ ۶ خرداد سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در حال حاضر این مجموعه فرهنگی-تاریخی از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تهران به شمار می‌رود.
*طبقه اول
این طبقه اتاق پذیرایی اصلی و سالن سینمای اختصاصی را شامل می‌شود. محمد رضا شاه پهلوی در سالن پذیرایی این کاخ از مهم‌ترین مهمانان خارجی پذیرایی می‌کرد. در این سالن مجلل مبلمان‌هایی مدرن و زیبا، ساخت کشورهای آلمان و فرانسه به چشم می‌خورند که طراحی آن‌ها را گروه معماران داخلی فرانسوی انجام داده‌اند. هماهنگی رنگ و طرح تزیینات، در همه قسمت‌های سالن دیده می‌شود.
طراحی سینمای اختصاصی کاخ نیاوران بسیار جالب توجه است. این سالن ۴۰۰ متر مربع وسعت دارد و امکانات کامل پخش فیلم در آن تعبیه شده‌اند. امکان بازدید از این سالن از سال ۱۳۹۵، پس از بازسازی برای عموم فراهم شد.
ظروف چینی غذاخوری، مربوط به سده ۱۹ فرانسه با نقش‌هایی از ناپلئون بناپارت و خانواده سلطنتی در راهروی طبقه اول در معرض دید عموم قرار دارند. فرش‌های موجود در این طبقه نیز از بهترین فرش‌های دستباف ایران و هنر دست هنرمندان اصفهان و کرمان هستند. مشهورترین قالی ایرانی در این اتاق پذیرایی قرار دارد که نقش مصوری از چهره شاهان و مشاهیر ایرانی از دوره هخامنشیان تا قاجار بر آن بافته شده است. این اثر ارزشمند، هنر دست هنرمند ایرانی، استاد علی کرمانی است. در طرح بیضی وسط فرش نقش پادشاهان و در حاشیه آن نقش و نگارهایی از ایران باستان دیده می‌شود. از دیگر فرش‌های زیبای کرمانی در این سالن می‌توان به فرش شیخ صنعان و دختر ترسا اشاره کرد.
مشهورترین قالی ایرانی، اثر استاد علی کرمانی در کاخ نیاوران در معرض دید عموم قرار گرفته است
کلیه ظروف تزئینی در این سالن ارزش تاریخی دارند و در میان آن‌ها سفالینه‌های باستان شناسی مارلیک و املش خودنمایی می‌کنند. بسیاری از ظروف و اشیای گران‌بها در این سالن، هدیه دولت‌های خارجی به دولت ایران بوده‌اند که در میان آن‌ها ظرف زیبایی از نقره دیده می‌شود که هدیه کشور رومانی به پادشاه ایران بوده است.
در گوشه اتاق پذیرایی، پیانوی اهدایی از طرف سفارت آلمان به محمد رضا شاه پهلوی به چشم می‌خورد. در قسمتی دیگر از این سالن نماد سقاخانه، اثر هنرمند برجسته پرویز تناولی دیده می‌شود. بر دیوارهای این اتاق برجسته‌ترین آثار نقاشی هنرمندان داخلی و خارجی نصب شده‌اند که از بین آن‌ها می‌توان نقاشی بی جان طبیعت اثر محسن فروغی و اثری از بهمن محصص را نام برد.
اسامی دیگر تابلوهای ارزشمند هنرمندان خارجی در این سالن به شرح زیر است:
- تابلوی سه زن اثر ماری لورنسن
- تصویری از فرح دیبا اثر ویدال کورداس
- تابلوی منظره اثر آلفرد سیسلی
- چهره دو زن اثر جی گلدرن
- موتمارتر پاریس اثر اوتریلو
- تصویری از محمد رضا پهلوی اثر وی اف دراپر
- موتمارتر پاریس اثر الیز مالکت
- تابلوی جنگل اثر مارویک کرلا مینگل
*نیم طبقه دوم
این بخش از کاخ نیاوران متعلق به کوچک‌ترین عضو خانواده پهلوی بوده است و از آن با عنوان اتاق لیلا پهلوی یاد می‌شود. اتاق کار فرح دیبا و مجموعه لباسهای نظامی و شخصی محمد رضا شاه پهلوی نیز در این طبقه وجود داشتند که هم‌اکنون نیز دیده می‌شوند. در این طبقه آثاری ارزشمند و تاریخی از کشور هند مانند حجاری‌های باستانی از مجسمه بودا و آثار عاج هندی وجود دارند. در پله‌های طبقه دوم تصویری نقاشی شده از دربار کریمخان زند مربوط به سال ۱۱۹۲ هجری قمری، به چشم می‌خورد.
*طبقه دوم
در این طبقه اتاق‌های خواب، اتاق‌های شخصی و اتاق استراحت نیمروزی قرار گرفته‌اند. اتاق خواب شاه و فرح به اتاق آرایش فرح و اتاق لباسهای شخصی فرح که در میان آن‌ها لباسهای محلی و سوزن‌دوزی بلوچستان به چشم می‌خورند، راه دارند. اتاق مطالعه و استراحت و نشیمن فرحناز پهلوی و علیرضا پهلوی نیز در این طبقه قرار دارند. برای هرکدام از این اتاق‌ها امکانات بهداشتی مجزا تعبیه شده است. در اتاق علیرضا پهلوی مجموعه‌ای از نشان‌های ناوگان دریایی دیده می‌شوند.
در اتاق نشیمن طبقه دوم میز تحریری به سبک لویی شانزدهم قرار گرفته است که ارزش تاریخی دارد و در اتاق استراحت نیمروزی نیز تابلو فرش‌هایی از چهره تاج الملوک و رضاخان قرار دارند.
علت نام گذاری نیاوران :
جالب است بدانید که مجموعه کاخ هایی که امروزه با عنوان نیاوران می شناسیم، در دوران قدیم، نزدیکی آن نیزارهای وسیعی بود که مردم آن ها را نی آوران می نامیدند. در اثر گذر زمان، نی آوران به نیاوران تبدیل شد.
در پایان
اگرچه بیشتر افراد از داشتن سفری بیش از ۱ یا ۲ روز به تهران، اجتناب می کنند، اما باید بگوییم، شهر تهران مقصدی فوق العاده برای تمام گردشگرانی است که عاشق کشف زیبایی های ایران می باشند.