امروز در آرتیها به سراغ خطرناک ترین و عجیب ترین جنگل دنیا می رویم. آمازون نام بزرگترین جنگل بارانی جهان است که در شمال آمریکای جنوبی قرار گرفته و بیشتر آن در خاک برزیل و پرو جای دارد. بیش از نیمی از همه جنگل‌های بارانی باقی‌مانده در جهان در آمازون قرار دارد. مساحت جنگل‌های آمازون ۵٫۵ میلیون کیلومتر مربع است که بین ۹ کشور تقسیم شده‌است.
این منطقهٔ جنگلی که تماماً از درختان پهن‌برگ تشکیل شده و رودخانهٔ آمازون نیز از میان آن می‌گذرد، بخش‌هایی از کشورهای برزیل (۶۰ درصد)، پرو (۱۳٪)، کلمبیا (۹٪)، ونزوئلا (۵٪)، بولیوی (۵٪)، گویان (۳٪)، سورینام (۲٪)، اکوادور (۱٫۵٪) و گویان فرانسه (۱٫۵٪) را در برمی‌گیرد. جنگل آمازون نامزد قرار گرفتن در فهرست عجایب هفتگانه جدید است.
بیشتر مساحت جنگل‌های آمازون در حوضه آبریز رود آمازون و ۱۱۰۰ شاخه آن واقع شده‌است. این حوضه آبریز بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ میلیون سال پیش در دوران دیرینه‌زیستی شکل گرفته‌است. اهمیت جنگل آمازون در تنوع زیستی گونه‌های گیاهی و جانوری آن، و همچنین در نقش مهم این جنگل در جذب گاز کربن دی‌اکسید از هوا و تولید اکسیژن به جای آن است. جنگل آمازون نزدیک به نیمی از اکسیژن جو زمین را تولید می‌کند. از جنگل‌های آمازون به عنوان بزرگترین میراث طبیعی جهان یاد می‌شود و برخی آن را «ریه‌های کره زمین» می‌نامند. در نیم قرن گذشته جنگل بارانی آمازون تقریباً بیست درصد کوچکتر شده‌است. با تخریب جنگل‌ها، در درازمدت با برهم خوردن «ثبات کربن» در جو زمین، الگوهای بارندگی در سراسر جهان نیز تغییر کرده و کشاورزی با بحران روبرو خواهد شد.
جنگل‌های بارانی آمازون در همه ی فصول سال دارای هوایی گرم با رطوبتی بسیار زیاد است. میانگین دما در مرکز آمازون، نزدیک به ۳۰ درجهٔ سلسیوس (۸۶ درجه فارنهایت) غربی‌ترین بخش این منطقه، نزدیک به ۲۵ درجهٔ سلسیوس (۷۶ درجه فارنهایت) است. تقریباً هر روزه باران سنگینی در سرتاسر آمازون می‌بارد.
بزرگترین شهر ناحیه آمازون واقع در شمال شرق برزیل، شهر مانائوس است. شهر مانائوس یکی از شهرهای میزبان جام جهانی فوتبال بوده‌است. آب‌وهوای همه مناطق آمازون گرم و شرجی است.
رود آمازون از رشته کوه‌های مرتفع آند آمریکای جنوبی سرچشمه می‌گیرد و با گذر از یک مسیر بسیار پر پیچ و خم و عبور از کشورهای متعدد به سمت شرق و اقیانوس اطلس می‌رود. از آن جا که دهانه این رود خیلی عریض است در برخی از نقاط آن قابل کشتیرانی است. آب گرم و نسبت راکد این رودخانه باعث شده‌است محلی مناسب برای زندگی برخی از حیوانات بسیار عجیب کره زمین باشد. برای نمونه دلفین صورتی که به زبان محلی بوتو نامیده می‌شود، یکی از نادرترین دلفین‌ها در سراسر دنیاست که در میان آب‌های رودخانه پهناور آمازون زندگی می‌کند. براساس گفته‌های دانشمندان رودخانه آمازون نزدیک به یازده میلیون سال است که همچنان جاری است.
در جنگل آمازون عجایب و حقایق بسیاری وجود دارد که بسیاری از آن‌ها از دید بشر پنهان مانده و برخی از این عجایب شناخته شده‌اند.
- مارهای ۹ متری: در سال ۱۹۲۲ یک کشیش کاتولیک اعلام کرد که در سفر به مناطق دورافتاده جنگل‌های آمازون، مار اعجاب‌انگیزی دیده است؛ اما توجهی به گفته او نشد. او هفت سال بعد دوباره به این منطقه سفر کرد و بار دیگر ماری بزرگ دید. بررسی‌ها و مطالعات نشان از آن داشتند که نوعی از مارها بنام آناکوندای سبز (Green Anaconda) در این منطقه زندگی می‌کنند که تا بیش از ۹ متر رشد می‌کنند.
- عنکبوت‌های غول‌پیکر: خانواده‌ای از عنکبوت‌های بزرگ به نام «تارانتولا» در دنیا وجود دارد که گونه آمازونی آن، بزرگترین عنکبوتی است که تاکنون در جهان کشف شده و طول آن تا ۳۳ سانتی‌متر می‌رسد؛ این‌گونه قادر به شکار موش‌ها و حتی پرندگان کوچک است. علاوه بر این، اهالی منطقه نیز داستان‌هایی از نوعی عنکبوت نقل می‌کنند که با ایستادن روی پاهای عقب خود به بزرگی یک انسان می‌شود؛ هرچند هیچ شاهد علمی برای این مدعا وجود ندارد.
- عنکبوت مجسمه ساز: نوعی از عنکبوت موسوم به «سیکلوسا» در جنگل‌های آمازون زندگی می‌کند که توانایی منحصربه‌فردی دارد. این عنکبوت با جمع‌آوری برگ گیاهان، خرده‌ریزهای محیط و حشرات مرده، عنکبوتی بزرگ‌تر از جثه خود را در میان تارهایش می‌سازد که به‌واسطه آن ترس بر دل تمام شکارچیان بیافکند.
در سال ۲۰۱۲ سازه‌ای عجیب و شگفت‌آور در جنگل‌های آمازون اکوادور کشف شد که چگونگی ساخت آن هنوز بر کسی آشکار نیست. در دل جنگل‌های این منطقه هرمی به ارتفاع تقریبی ۸۰ متر وجود دارد که از بلوک‌های سنگی به وزن حداقل دو تن (۲,۰۰۰ کیلوگرم) ساخته شده است. این سنگ‌های عظیم با مواد غیرقابل نفوذی به یکدیگر متصل شده‌اند که هنوز ناشناخته است. نکته قابل‌توجه دیگر، ابزارهای بسیار بزرگی است که در نزدیکی این سازه یافت شده و با توجه به وزن و ابعادشان، برای انسان‌های امروزی قابل استفاده نیستند.
در افسانه‌های محلی اکوادور صحبت از انسان‌های غول‌پیکری است که در زمان‌های دور می‌زیسته‌اند، بر این اساس برخی گمان می‌کنند که این یافته‌ها می‌توانند سرنخی برای کشف شهر گمشده غول‌ها و انسان‌های عظیم‌الجثه گذشته باشند؛ هرچند گروه بزرگی از دانشمندان بر این باورند که این یافته‌ها دست‌ساز نیست، بلکه فرم‌های طبیعی زمین‌شناسی است که در طی سالیان دراز و بر اثر تغییرات محیط شکل گرفته است.
بر دیواری در قلب جنگل آمازون در کلمبیا تصاویری از انسان‌ها و حیوانات منقرض‌شده عصر یخبندان وجود دارد که به نظر می‌رسد ۱۲,۵۰۰ سال پیش توسط دو قبیله «یانومامی» و «کایاپو» ترسیم شده باشد. این اثر هنری توسط یک تیم باستان‌شناسی انگلیسی-کلمبیایی کشف شده است که تصاویری از شترهای عظیم‌الجثه و اسب‌های عصر یخبندان در آن مشاهده می‌شود. با توجه به این موضوع که آب‌وهوای مرطوب و خاک اسیدی این منطقه تمام آثار فرهنگی و سوابق کتبی بومیان را از بین برده است، عجیب به نظر می‌رسد که این دیوار با گذشت مدت زمان طولانی بدون تغییر باقی مانده است.
پوشش گیاهان و میوه های جنگل آمازون:
پوشش و تنوع گیاهی جنگل آمازون از تمام نقاط جهان بیشتر است؛ به‌‌طوری‌که ۴۰,۰۰۰ گونه گیاه در این منطقه وجود دارد. تعداد درختان جنگل آمازون به ۳۹۰ میلیارد اصله می‌رسد که که شامل ۱۶,۰۰۰ هزار گونه درخت است. درختان کمیابی در این جنگل وجود دارند که نقش حیاتی در کره زمین ایفا می‌کنند؛ اما در معرض انقراض قرار گرفته‌اند و زندگی ساکنان منطقه نیز به آن‌ها وابسته است.
تنها ۲۰۰ نوع میوه از ۳,۰۰۰ نوع میوه جنگل‌های آمازون در دیگر نقاط جهان وجود دارد. میوه‌های عجیب آمازون مثل کوپوآکو (Cupuacu)، مانگوستین (Mangosteen)، جابوتیکابا (Jabuticaba)، فیسالیس (Physalis)، پرتقال میمون (Monkey orange)، مونسترا (Monstera)، کیوی (Kiwi)، گوآوا (Guava) و پاپایا (papaya) از میوه‌های معروف این جنگل به شمار می‌روند.
قبایل بومی ساکن در جنگل آمازون:
جنگل های آمازون خانه سبز حدود ۳۰ میلیون نفر است. حدود ۱.۶ میلیون نفر از این ساکنان بومی هستند و به بیش از ۴۰۰ گروه مختلف بومی تعلق دارند. زندگی در جنگل آمازون شرایط سختی نیز دارد که یکی از مشکلات، مسئولیت حفظ این جنگل وسیع است.
در طی هزاران سال، جمعیت بومی آمازون جنگل های بارانی را مدیریت و محافظت کرده اند. امروزه مردمان بومی، سازمان های خود را در هر ۹ کشور منطقه آمازون ایجاد کرده اند. جنبش های بومی نقش اساسی در نبرد برای حفظ این جنگل وسیع داشته اند.
اکثر قبایل آمازون امروزه در مناطق حفاظت شده جنگلی که به عنوان سرزمین های بومی شناخته می شوند، زندگی می کنند و در آنجا از ترکیبی از وسایل سنتی و مدرن استفاده می کنند. برخی از قبایل بسیار با زندگی در نزدیکی مناطق شهری قرن بیست و یکم سازگار شده اند و زندگی خود را از طریق گردشگری، رفت و آمد در بازارهای محلی برای تجارت، فروش صنایع دستی به گردشگران سپری می کنند و از لباس ها و ظروف آشپزی امروزی استفاده می کنند. برخی دیگر از مردم نحوه دیگری از زندگی در جنگل آمازون را برگزیده اند و کاملاً از دنیای مدرن به دور هستند که به عنوان “قبایل منزوی” شناخته می شوند.
خانه های قبیله ای عموماً سازه هایی هستند که از چوب، بامبو و کاه ساخته شده اند. گاهی این کلبه های گرد گنجایش ۴۰۰ نفر را دارند! هر خانواده آتش مخصوص به خود را در این سازه ها دارد و بانوج هایی در اطراف آن نصب کرده اند. در مرکز، محوطه ای وجود دارد که برای جشن ها و نمایش ها استفاده می شود. قبایل معمولاً به صورت جمعی تصمیم می گیرند و مباحثه های بزرگی را برگزار می کنند که در آن هرکسی اجازه اظهار نظر دارد.
جشن‌هاو جنگ های قبیله‌ای در آمازون:
هر ساله در ماه های ژوئیه و اوت، قبایل بومی مستقر در جنگل آمازون و روستاهای اطراف، جشنی را برگزار می‌کنند که «کوارپ» (Kuarep) نامیده می‌شود. در جشن کوارپ هر قبیله، غذاهای بومی، رقص‌های متنوع و آیین‌های خود را به نمایش می گذارد. ورود غریبه‌ها و گردشگران تنها با اجازه روسای قبیله امکان‌پذیر است و جذابیت زیادی به‌همراه دارد. این جشن مخصوص قبایلی است که با وجود زندگی در جنگل، با یکدیگر و گاهی با دنیای بیرون ارتباط برقرار می‌کنند.
در برخی از مناطق جنگل‌های آمازون، جنگ‌های طولانی در میان قبایل مختلف جریان دارد. در این جنگ‌ها که به‌طور ناگهانی و بدون هشدار رخ می‌دهد، مردان قبیله از وسایل ابتدایی اما کشنده استفاده می‌کنند، یکدیگر را می‌کشند و زنان را به بردگی می‌گیرند. این قبایل بیشتر چادرنشین هستند و مدام به قسمت‌های مختلف جنگل مهاجرت می‌کنند تا از حمله دشمنان در امان بمانند. این جنگ‌ها و کشتارها، جمعیت قبیله‌ها را محدود نگه می‌دارد.
رودخانه جوشان آمازون:
رودخانه «شانای تیمپیشکا» (Shanay Timpishka) در مرکز جنگل‌های آمازون در خاک کشور پرو، با ۶ متر عمق، ۲۵ متر عرض و ۶٫۴ کیلومتر طول قرار دارد. این رودخانه یکی از شاخه‌های رود آمازون به شمار می‌رود که آب آن با دمای بیش از ۹۳ درجه سانتی‌گراد به‌اندازه‌ای داغ است که همواره هاله‌ای از بخار روی آن مشاهده می‌شود. از آنجایی که هیچ فعالیت آتشفشانی در نزدیکی این رودخانه وجود ندارد، منشاگرمای این آب را گرادیان زمین‌گرمایی (Geothermal Gradient) می‌دانند، پدیده‌ای که طی آن گسستگی ساختار‌های زمین و گرمای زیرزمینی گازهای داغ را از اعماق زمین وارد آب‌های سطحی می‌کند.
در رودخانه جوشان آمازون که به «تنها رودخانه جوشان جهان» ملقب است، امکان حیات هیچ جانداری وجود ندارد. برخی از بومیان، رودخانه جوشان را مقدس می‌دانند و بر انرژی معنوی آن باور دارند؛ از این‌رو برای دعا و آوازخواندن در کنار رودخانه می‌نشینند و برخی از بازدیدکنندگان نیز به‌آن‌ها ملحق می‌شوند؛ فقط باید مراقب باشند تا داخل آب نیفتند.
تهدیدهای زیست محیطی آمازون:
از سال ۲۰۱۹ با روی کار آمدن ژایر بولسونارو رئیس‌جمهوری برزیل، علی‌رغم تعهدات این کشور مبنی بر حفظ آمازون، همچنان سالانه مساحت بسیاری از این جنگل‌ها نابود می‌شوند. رکورد جدید جنگل‌زدایی در نیمه اول سال ۲۰۲۲، رکورد قبلی سال ۲۰۱۶ را شکست که نشان‌دهنده افزایش تخریب در این دوره ریاست جمهوری برزیل است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که حدود ۳,۷۵۰ کیلومتر مربع از جنگل آمازون در سال ۲۰۲۲ تخریب شده است.
برخی از قسمت‌های جنگل آمازون توسط مردم بومی محفاظت می‌شود. این زمین‌ها مستقل هستند و قوانین هیچ کشوری در آن‌ها اعمال نمی‌شود. برخی چوب‌بر‌ها نیز به‌صورت غیرقانونی اقدام به بریدن درخت‌های بعضی مناطق می‌کنند که اگر توسط مردم بومی دستگیر شوند، شکنجه یا حتی کشته می‌شوند.
برخی از درختان جنگل آمازون مانند گونه‌هایی از درختان گردوی برزیلی و نخل نیز در معرض خطر انقراض قرار دارند. زندگی ساکنان آمازون به میوه، دانه، پوشال و خواص دارویی این درختان وابسته است. این درختان نقش موثری در پایداری خاک و تعدیل آب‌وهوا ایفا می‌کنند.
در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ میلادی، خشکسالی شدیدی در جنگل‌های آمازون رخ داد که بخش وسیعی از پوشش گیاهی مناطق گوناگون را نابود کرد. بر اساس نتایج پژوهش‌های محققان اداره هواشناسی بریتانیا افزایش متوسط دمای جهان به‌اندازه دو درجه سلسیوس، سبب نابودی حدود ۴۰ درصد این جنگل‌ها می‌شود؛ همچنین افزایش متوسط دما به‌اندازه سه درجه، ۷۵ درصد از پوشش جنگلی منطقه آمازون را تا پایان قرن جاری نابود خواهد کرد.